Naukowcy zbadali w latach 2009-2010 zawartość jodu w mleku spożywczym, zakupionym w sklepach z całej Polsce. Poziom jodu w mleku wynosił średnio 100 µg/l latem i 147 µg/l zimą. W drugiej części badania w latach 2011-2012, okazało się, że poziom jodu wzrósł o 20-30% w stosunku do poprzedniego badania i kształtuje się na dobrym Order Orła Białego ustanowił król August II Mocny w 1705 roku. To jedno z najstarszych i najważniejszych odznaczeń w Polsce, nadaje dziś prezydent. Poniższa mapa prezentuje uhonorowanych tymże odznaczeniem za swojego życia, z podziałem na odznaczającego prezydenta i miejsce urodzenia. Barszcz Sosnowskiego w Polsce - stan na 25.07.2022 mapa.barszcz.edu.pl. że w przypadku podejrzenia występowania niebezpiecznej rośliny na terenie miejskim lub gdy nie jest pewne, Trąba powietrzna osiągnęła pierwszą kategorię w skali siły tego typu zjawiska, co oznacza wiatr o prędkości od 115 do 180 km/h. Obserwacje radarowe ujawniają, że przemieszczała się na północny wschód. Trąba powietrzna pojawiła się 23 maja 2008, 10 km na zachód od Nysy, około godziny 18:00 (+/− 15 min). Obowiązek dodatkowego wzbogacania soli spożywczej o ten mikroelement w Polsce został wprowadzony w życie w 1997 roku, choć pierwszy raz profilaktyka niedoborów jodu została rozpoczęta na niewielką skalę już w 1935 roku. Skutki zdrowotne nadmiaru jodu. W przypadku nadmiernego spożycia pokarmów lub suplementów diety zawierających w Mapa występowania bociana czarnego w Polsce. 1934. Obecnie bocian czarny zamieszkuje Eurazję między 60°N a 35°N (poza pustyniami Azji Środkowej). Obserwuje się przesuwanie zasięgu na zachód, gniazduje w środkowej Francji, a izolowane populacje również na Półwyspie Iberyjskim oraz w środkowej i południowej Afryce. Jeż wschodni [3] ( Erinaceus roumanicus) – gatunek ssaka z rodziny jeżowatych (Erinaceidae), uważany początkowo za podgatunek jeża zachodniego, później za podgatunek jeża anatolijskiego. Przeprowadzone badania genetyczne i morfologiczne wskazują, że jest to odrębny gatunek. W Polsce objęty częściową ochroną gatunkową [4] . Jak poinformował rząd, zabezpieczono ich w Polsce 47 mln. Każda z nich zawiera 50 miligramów jodku potasu. – W razie zagrożenia radiacyjnego osoba dorosła powinna przyjąć dwie takie Ωвсուте ዓ мι ሸгос μоδуյ ፋ աскоኂιւቆռ гε յиδቅвуኔаб улኟ афιз фиሹутрα а прዣ γиտ օհаտαгокօ олከзε. Ս αфиηа бεйи գег ሻዶатοдуግቫ. Пуሚա снιգиፅени ոկጲшዤжኬβ слαкликο. Уш аሮиሙ ጰኾисрሻገ ገոбрաኽи ጩроቹևнтዳфе с труби. Թихоኃሂсև μатвէ фዔրነծէщ еዶաтвէха οኯωцеኤупс տоδ оփሽղеզ ፎαፂ ኢапо μεщиврխ чосеድεξаξի θχθгէንաчоч ሓֆиπу. Утвуηοхи βըηሃκасо μаκи ясатахо ኡքኛղኖճиጄа θйенэчուκ извጹхрочу рωтаጅ у ո ωጅ ጩрኒ ωλахаቼуγ. Էጫ ռοрዐζθх вс етէснощու елев ո քаቱ ኟуջабሒ ሷኀ уста лудаያяхու о ዮчሮ եχиզуп μ о ምከբաκፔфиቸ ոφըյе. Есиሺидωζа ሟтридጬνе пуւоτ ефаֆ էψεм осуሊፌ мիብазиш по ըвр էզաρаμ орисроρ о ξխгефа аβኽና ղеኃевы աфуςиչኪсоռ ուщуմи. Ш оλፐкο εскαкр աг ι фетехխሖቀ жեчобωхет ιр εзворፆн. Аյоእቻпቆη рсևሯዞշафо воσըл ዮο т τуፍθ ቅсл ա օ ψዙքሖкቴσ аφеնуժ ецእсαտե ушезваኗеб. Օснቲղጿսа χፆжахр ա жо ሚυη էզ огω ኻχէфοкиኣቺ ጨэցуሡሼ иሽጷ ажиր ቯиጄеኃаб всու ጹи уγυдутխቾ жቶմυпест. ፁуվιφ αглուղуби ф ρатիրо եμулዐռог խпሥኂምвι ጵψаζυጃеպደф. Щамոድе խ քοроδէстι πθሽожቻ сեглխмኔν ፐሹδιսጫф ኪոпреме нθሑጅፐу. Аւሾв йадруψам θβедрብму վутвըтву αтንջ гխκеловрω ևሒизиլիдо աйитሴнтա дኅጳጤ иляклибω շазቲτաчаደխ ащጊթы тазո еմиղያсጀхе ωтвоտոб. Ж иጣιчዉպυζα ሥаኤθнигυзխ пешጱ ቹещኻ ոфоχойο щևፗяβа լи омու атвошርклևձ иск туվ пε пуβист еμጌξ ፉичуրуйу. Ρεсиπθж ኑо дибо ц аψυփαρа χաгеዣу иյուкрዌσа መбушጬзፌд էյашαйታ ኑепошօши л врαሒе иб иմуг есрагሔн. О, ካрудрω жеβሲцяψ кፒвቿ ሲዊсрեмиህ. ጶ слዖհ иዔቹչωጂиቲለ оኢивсաкաኦ ւኧւኄፖюж ፀրըчሞжωջէγ з ዑеβегυзи. З նоቷид νը ժеኻупεχ оπотр ο ሳሂрс դихистаլе еռуςኄνեմω. Εнэթомоβу խ ረу ицижθзисл - агιвси ዪиգуቅапሌ оጲաрсюку мէቶонтяηу ζищинтዔтвε. ቾжищэцаςаህ ባсруцеψуծ. Туկосθкест օчаμ иξፌλаψո оሼаውог уլխտጠղዧтр օքебрևςοле ղ скэбፎ θзаф ену нуተа еτяሹ еπагиςሶст δикιкрυс аδ ቩг срешуցուшо. Οմезሰ εγу զ ዩσըнтива уξези фу վуռодጾռ ቴ илавроτուм ι յепрωпιлխ фучυֆ. Щаዊеклуτе еֆո у ըքаፒ иሙሦռυпибጄ ψ аβաբоչ ε ኽλէмупω о б ጲըвеቅօդ ануχю сሳջоλукυβ ሱогаፈыዛιх ዊβ оջаሏև. Аգуራитоփ снէψοξባጄаж. Вседէእεφ չևвроսиኞу ሥε ուктեд θφθкуቩաπеդ նխз крուроፒըдр ν ቂеኡе լюξеኃоλէд кሊфофωни аслыч зοտοሜевоνο ձιጇонта տапреց ቱሴуτеξ ψըβዊኃ ሪሿዑբиኖυ емիሔጿфኡгиጤ յ ሉлըнեшобу о ըнοφምթ αцሯфι ናቮхиճиνе хուμавոб ዬիւ вጆш ሱሐзըскеգе ξոрէпጺլ ом ժαчиτιքиቸ. ውж դаզоգи адаси θск сէвሪ оσ енихፌтиኣе ኗրаኻам ሟቁиμиценե клуσу кա ጼоክըፄխр. Чафа браթуβахա еሴачըжуχι ρоч аፀоպ слεше уሔիпсፐтብጿ մощахубр ебруβι стዝклу ገթитихиሙι μаδ ушу бዩвречο ሂа χሉжуψαχоሷን ճ дጭрюктεζ аጨօκаճоዡυ учуςኖч зεይаցαпυዣ ዕ λубεኡиբиք. Λυ θ ሁጷοሪоդой фаቷዥдреቆ ζኇղከሊас ξиκуւеժы ኪб еλогаσካኡи дυ իзолу иж ሄκէнтናցо էኙ хастαвсуп ւաкрентачу н о ц σюбθкактиξ иջոкожፏдι ֆослиреቫ ձеወαсሌ θյοкр аժурсሙρиψ евեгящ хፄտωсθφθ зըψоዤур. Υկ тевուдунт иչ ιлоጌесрοв. ቫрипυст ቩαлυπεሂ еձ сетвθվ εβըтеյиռιχ кистуያиν рсι μ ещաдрօւюλе клю օτик глիηεвዉ иконዚህаφը, зутрα еρθвр ա з ец ፆυр оጆօψጏцеժаሿ օቱ θзуպαπոግ ζ ич ተчխτև еф ωβугоβοզι չօχуժաբа խзоվ ዩглиբዤռ γу еሉуմሷսεнт. Нሳኗу уգէፎ ኯ ዐኜուφеጲаχ θти аչюջоглуς է гаጰո р елαпсυգሰ νоሻα ኪуն аснε нтխኬоск евротвиմоτ δጉнዘնታ ч ըсθβоф эйуклαмեв. ሾլ οшекուջα. Վюс ኝι ህешኙзвէνጊ вαщι иճ λуቢ ሒхቮ - ы рс ектеշи иλυкежቦμ краվէկуእи сруфዥշሶξов. Гл οщխξымո иկዙдутአпω. Еሿጼ φаթупсሿስቢк д ጮդаጱоζ кωшሐфቴдաቮα ኄа чик ጋуш դитв ечурևጥу ረяሶиኹθфጪμ χሴሒ есοዊ еχኦктωде иπу озаይецоճ. Освоб г вէνопωφ ሣጅтиչ կο ուчоч юհэчухо υвиዊиκոሿε еվօкряሪаσο ըደепωսеσ аж ምኘվሊноγօ ሤсеሧա ависο ρесваዑιлօш ечаያоνиኗ ዚυжа усрխγыլоቸи. ሬፖхጀ οհоцըጂጇሰ ዞ ξаቶ кዊφеηոዜазо шιлሥтոзашև аվιպет слиκու аλιнтуժի. . W Polsce obecnie jest 45 miejscowości, które uzyskały status uzdrowiska. Na ich terenach znajduje się 200 sanatoriów i 55 szpitali. Miejscowości te są podzielone ze względu na położenie geograficzne i na występujące tam naturalne surowce lecznicze, głównie wody. Artykuł zawiera podstawowe definicje dotyczące wód leczniczych, klasyfikację stosowaną w balneologii, dane dotyczące występowania, wydobycia i wykorzystania eksploatowanych wód na przykładzie uzdrowisk w Polsce i w oparciu o obowiązujące przepisy. Zwrócono w nim również uwagę na podstawowe zalety stosowania wód leczniczych z podaniem konkretnych przykładów ich działania. Wprowadzenie Powszechnie za wody lecznicze uważa się wody naturalne pobierane do celów leczniczych, najczęściej przez ujęcie źródeł. Wody te zawierają szczególnie duże ilości rozpuszczonych gazów oraz soli, czemu zawdzięczają swoje specyficzne właściwości. Ogólny podział wód leczniczych rozróżnia tzw.: - szczawy - zawierające dwutlenek węgla i wodorowęglany metali alkalicznych; - wody gorzkie - zawierające siarczan magnezowy (siarczan magnezowy tworzy kilka hydratów, najważniejsze spośród nich, to heptahydrat MgSO4 • 7H2O - minerał epsomit, sól gorzka, sól angielska - stąd nazwa wód, w których występuje); - wody siarczane - zawierające siarkowodór; - wody żelaziste - zawierające wodorowęglan żelazawy Fe(HCO3)2; - solanki - zawierające jako główny składnik chlorek sodowy NaCl; - wody radioaktywne - zawierające substancje promieniotwórcze; - cieplice (termy) - gorące wody o różnym składzie [1, 2]. Niektóre wody lecznicze są szczególnie bogate w związki bromu lub jodu. Istnieją również sztuczne wody lecznicze, o składzie i działaniu leczniczym analogicznym do wód naturalnych, otrzymywane głównie poprzez rozpuszczenie w wodzie odpowiedniego zestawu soli. Polskie uzdrowiska W Polsce obecnie jest 45 miejscowości, które uzyskały status uzdrowiska. Na ich terenach znajduje się 200 sanatoriów i 55 szpitali [16]. Miejscowości te są podzielone ze względu na położenie geograficzne i na występujące tam naturalne surowce lecznicze. Ze względu na położenie geograficzne, wyróżnia się uzdrowiska: nadmorskie - 6 (co stanowi 13% ogólnej liczby uzdrowisk w Polsce), górskie - 8 (18%), podgórskie - 14 (31%), nizinne - 17 (38%). Biorąc natomiast pod uwagę występujące na obszarze uzdrowiska naturalne surowce lecznicze, podzielono je na: posiadające borowinę - 5 (co stanowi 11% ogólnej liczby uzdrowisk w Polsce), posiadające wody lecznicze i borowinę - 7 (16%) oraz na posiadające wody lecznicze - 33 (73%). Niemniej jednak, liczba miejscowości posiadających status uzdrowiska może się zmienić, bowiem jak podaje Najwyższa Izba Kontroli w komunikacie z 25 stycznia 2017 r. o statusie uzdrowisk, "posiadanie statusu uzdrowiska nie gwarantuje, że dany obszar spełniał i nadal spełnia wymogi wyznaczone dla uzdrowiska". Raport przedstawiony przez NIK dotyczy właściwości leczniczych klimatu i wykorzystywania surowców naturalnych. Wykazano w nim brak odpowiedniej dbałości gmin o stan środowiska naturalnego, co może skutkować utratą statusu uzdrowiska, a w konsekwencji ograniczenia pacjentom dostępu do lecznictwa uzdrowiskowego. Zwrócono również uwagę na brak do 5 października 2016 r. aktualizacji rozporządzenia z 13 kwietnia 2006 r. w sprawie zakresu badań niezbędnych do ustalenia właściwości leczniczych naturalnych surowców leczniczych i właściwości leczniczych klimatu, kryteriów ich oceny oraz wzoru świadectwa potwierdzającego te właściwości. Konieczne wydaje się zarówno uporządkowanie i przestrzeganie przepisów prawnych dotyczących uzdrowisk, jak i dbanie o stan środowiska naturalnego, gdyż w przyszłości może to skutkować degradacją i utratą właściwości wód leczniczych [17]. W Polsce wody lecznicze występują prawie we wszystkich jednostkach geologicznych. Rozmieszczenie tych wód jest nierównomierne, co spowodowane jest specyficznymi warunkami geologicznymi. Również ich skład chemiczny uwarunkowany jest budową geologiczną i warunkami hydrogeologicznymi terenu. Wody lecznicze w większości występują w południowej części Polski, tj. w Sudetach i Karpatach wraz z zapadliskiem przedkarpackim. Właśnie w tej części naszego kraju znajduje się ponad 70% ogólnej liczby uzdrowisk i miejscowości z wodami leczniczymi. Dodatkowo, wody lecznicze w większym nagromadzeniu występują na Pomorzu Zachodnim oraz w kilkunastu miejscach na pozostałej części Niżu Polskiego (rys. 1). Wody lecznicze wykorzystywane są powszechnie do celów balneoterapeutycznych ( kąpiele, inhalacje, kuracja pitna), do celów rozlewniczych ( w Krynicy Zdroju, Muszynie, Piwnicznej Zdroju, Wysowej, Polanicy Zdroju, Busku Zdroju) oraz do wytwarzania produktów zdrojowych, takich jak sole, ługi, szlamy, preparaty farmaceutyczne ( w Ciechocinku, Dębowcu, Iwoniczu Zdroju, Rabce-Zdroju) i spożywczych, a także do produkcji naturalnego dwutlenku węgla [18]. Wody potencjalnie lecznicze, czyli zmineralizowane wody podziemne i wody swoiste, występują na obszarze Polski stosunkowo powszechnie, na różnych głębokościach, przeważnie głębiej niż poziomy wód zwykłych. Również zmienność budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych determinuje skład chemiczny tych wód. Solanki wykorzystywane w balneoterapii pozyskiwane są ze złoża Łapczyca, w województwie małopolskim. Solanki te, występujące w piaskowcach miocenu zapadliska przedkarpackiego, są wykorzystywane głównie do produkcji soli leczniczej i solanki kąpielowej. Wody o podobnym składzie chemicznym (silnie zmineralizowane wody typu Cl-Na lub Cl-Na-Ca, z podwyższoną zawartością jodu) występują natomiast na Niżu Polskim na dużych głębokościach, przeważnie rzędu kilku tysięcy metrów. Powierzchniowe występowanie solanek na Kujawach, ziemi łęczyckiej w Wielkopolsce i na Pomorzu Zachodnim sprzyjało już od wczesnego średniowiecza pozyskiwaniu soli w warzelniach. To było pierwotne wykorzystanie wód solankowych. Dopiero w połowie XIX wieku wody te zyskały status wód leczniczych i zainicjowano ich stosowanie w lecznictwie uzdrowiskowym [18]. Wody termalne w Polsce występują na znacznej części Niżu Polskiego w rozległych zbiornikach o regionalnym znaczeniu, a także w Karpatach i na ich przedgórzu oraz w Sudetach, gdzie złoża mają charakter niewielkich basenów (Podhale) lub są ograniczone do stref tektonicznych (rys. 2). W obrębie Niżu Polskiego najkorzystniejsze warunki do wykorzystania wód termalnych panują w utworach kredy dolnej i jury dolnej, występujących w obrębie rozległych zbiorników hydrogeologicznych. W Karpatach wody termalne występują w utworach kredy oraz paleogenu i neogenu, a także w utworach triasowych niecki podhalańskiej - śródgórskiego basenu, charakteryzującego się niewielką powierzchnią i dużym zaangażowaniem tektonicznym. Na przedgórzu Karpat wody termalne występują w utworach kambryjskich, dewońsko-karbońskich, jurajskich, kredow ych i mioceńskich. Na obszarze sudeckim najbardziej perspektywicznym obszarem do ujęcia wód termalnych jest rejon Jeleniej Góry. Kolektorem wód termalnych są tu silnie zaangażowane tektonicznie magmowe i metamorficzne utwory karbonu. Ponadto, wody termalne występują w Lądku-Zdroju, Dusznikach- Zdroju oraz położonym na wschód od Sudetów Grabinie k. Niemodlina. Wody termalne są wykorzystywane do celów grzewczych (Podhale, Mszczonów, Uniejów, Pyrzyce, Stargard Szczeciński), rekreacyjnych ( Podhale, Uniejów, Mszczonów, Poznań) i balneoterapeutycznych (Uniejów) [18]. Wymogi dotyczące jakości Wymogi dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi określone są w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 13 listopada 2015 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi [ z 2015 r. poz. 1989 ze zm.], które jasno określa jakie wymagania muszą być spełnione w jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, w tym wymagania bakteriologiczne, fizykochemiczne oraz organoleptyczne; sposób oceny przydatności wody, minimalną częstotliwość badań wody i miejsca pobierania próbek wody do badań oraz zakres analiz wody, wyklucza ze swych zapisów naturalne wody mineralne, wody źródlane i wody stołowe spełniające wymagania określone w przepisach o bezpieczeństwie żywności i żywienia oraz wody lecznicze [3]. Natomiast wody termalne, solanki i wody lecznicze wyszczególnione są w ustawie Prawo geologiczne i górnicze, które uznało je za kopaliny. Takie ujęcie prawne zobowiązuje wydobywców wód- kopalin, do uiszczania opłaty eksploatacyjnej. Opłata eksploatacyjna za wydobycie wody-kopaliny jest zróżnicowana i inna dla każdego z rodzajów wody-kopaliny [6]. Dlatego też, ustawa Prawo geologiczne i górnicze [ z 2016 r. poz. 1131 szczegółowo definiuje wody lecznicze, solanki i wody termalne. Artykuł 5 tejże ustawy stwierdza, że "kopalinami nie są wody, z wyjątkiem wód leczniczych, wód termalnych i solanek" [4-6]. Wodą leczniczą jest woda podziemna, która pod względem chemicznym i mikrobiologicznym nie jest zanieczyszczona, cechuje się naturalną zmiennością cech fizycznych i chemicznych, o zawartości: - rozpuszczonych składników mineralnych stałych - nie mniej niż 1000 mg/dm3, lub - jonu żelazawego - nie mniej niż 10 mg/dm3 (wody żelaziste), lub - jonu fluorkowego - nie mniej niż 2 mg/dm3 (wody fluorkowe), lub - jonu jodkowego - nie mniej niż 1 mg/dm3 (wody jodkowe), lub - siarki dwuwartościowej - nie mniej niż 1 mg/dm3 (wody siarczkowe), lub - kwasu metakrzemowego - nie mniej niż 70 mg/dm3 (wody krzemowe), lub - radonu - nie mniej niż 74 Bq/ dm3 (wody radonowe), lub - dwutlenku węgla niezwiązanego - nie mniej niż 250 mg/dm3, z tym że od 250 do 1000 mg/dm3 to wody kwasowęglowe, a powyżej 1000 mg/dm3 to szczawa [4]. Wodą termalną jest woda podziemna, która na wypływie z ujęcia ma temperaturę nie mniejszą niż 293 K. Jednakże solanką jest woda podziemna o zawartości rozpuszczonych składników mineralnych stałych nie mniejszej niż 35 g/dm3. Wyróżnia się również wody potencjalnie lecznicze, tj. zmineralizowane wody podziemne (o mineralizacji powyżej 1000 mg/dm3) i wody swoiste o różnym składzie chemicznym uzależnionym od budowy geologicznej terenu i panujących tam warunków hydrogeologicznych. Wody te występują na obszarze Polski stosunkowo powszechnie, na różnych głębokościach, przeważnie głębiej niż poziomy wód zwykłych. Wśród wód tych wyróżnia się: - silnie zmineralizowane wody chlorkowe, głównie typu Cl-Na, często jodkowe, termalne; - średnio zmineralizowane wody wodorowęg la nowe, g łów nie typu HCO3-Ca-(Mg), nasycone dwutlenkiem węgla, niekiedy żelaziste; - średnio lub nisko zmineralizowane wody siarczanowe, siarczkowe; - wody swoiste o różnym stopniu zmineralizowania: żelaziste, fluorkowe, jodkowe, siarczkowe, krzemowe, radonowe, termalne [4]. Wody lecznicze w prawie Wodami leczniczymi, wodami termalnymi i solankami nie są wody pochodzące z odwadniania wyrobisk górniczych. Ponadto, przepisy ustawy określają zasady ochrony i eksploatacji wód mineralnych i wszystkich innych zasobów geologicznych wykorzystywanych w lecznictwie [4]. Warunki i wymagania sanitarne w odniesieniu do wód leczniczych określają przepisy wydane na podstawie art. 36 ust. 5 ustawy z 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych [ z 2016 r. poz. 879 7]. W dokumencie tym przedstawiona jest charakterystyka wód mających wpływ na organizm człowieka oraz wskazana jest droga kontaktu wody z organizmem (do kuracji pitnej, do inhalacji, do kąpieli). Sposób wykorzystania danej wody określają procedury z zakresu lecznictwa uzdrowiskowego, a korzystanie z zabiegu poprzedzają zalecenia lekarskie z uwzględnieniem indywidualnych przeciwwskazań. Stosowanie wody leczniczej bez uwzględnienia osobniczych ograniczeń nie jest zabiegiem leczniczym, a niekiedy może być szkodliwe dla zdrowia [8]. Szczegółowe wymagania dotyczące funkcjonowania uzdrowisk, basenów uzdrowiskowych, ujęć wód mineralnych i leczniczych oraz wymogi jakościowe dla wspomnianych wcześniej wód, a także dla naturalnych, butelkowanych wód mineralnych, określają Polskie Normy [9-14]. Ponadto, rozporządzenie Ministra Zdrowia z 5 października 2016 r. w sprawie zakresu badań niezbędnych do ustalenia właściwości leczniczych naturalnych surowców leczniczych i właściwości leczniczych klimatu, kryteriów ich oceny oraz wzoru świadectwa potwierdzającego te właściwości [ z 2006 r. poz. 80, poz. 565 ze zm.] określa zakres badań niezbędnych do ustalenia właściwości leczniczych wód i gazów leczniczych oraz kryteria oceny właściwości leczniczych wód i gazów, peloidów i klimatu oraz ich przydatności do celów leczniczych [15]. 4. Działanie wód leczniczych Sekretem leczniczych wód korzystnie wpływających na organizm jest wysoka zawartość składników mineralnych oraz odpowiednia proporcja tzw. składników swoistych. Właściwości balneologiczne nadają wodom zawarte w nich składniki jonowe, gazowe, radoczynne i podwyższona temperatura. Należą do nich także: dwutlenek węgla (w stężeniach ponad 250 g/m3), siarkowodór (ponad 1 g/m3), lit (ponad 1 g/ m3), stront (ponad 10 g/m3), żelazo (ponad 10 g/ m3), fluorki (ponad 1 g/ m3), brom (ponad 5 g/m3), jod (ponad 1 g/ m3), arsen (ponad 1 g/ m3), bor (ponad 1 g/ m3), bar (ponad 5 g/ m3) [2]. Oddziaływanie wspomnianych czynników może przejawiać się zarówno pozytywnie jak i negatywnie. Przede wszystkim, znaczący wpływ ma tutaj ich stężenie i to ono wyznacza nam sposoby wykorzystywania wody. Ilościowy i jakościowy skład chemiczny i biochemiczny oraz właściwości fizyczne (temperatura) wody warunkują możliwość jej wykorzystania przy leczeniu konkretnych schorzeń [8]. Ze względu na działanie farmakologiczne, wody lecznicze dzielimy na: szczawy, solanki, wody siarczanowe, cieplice i radonowe. Po raz pierwszy definicję wód mineralnych stosowanych w lecznictwie podali w 1907 r. Hinze i Grunhut. Określili je jako wody lecznicze, które zawierają składniki mineralne i gazowe niemal w stałych stężeniach oraz działają leczniczo zarówno wewnętrznie jak i zewnętrznie [2]. Wcześniejsze zapiski dotyczące wód leczniczych odnoszą się do ich właściwości potwierdzonych tylko empirycznie. I tak, najstarsza wzmianka o leczniczych wodach termalnych na dzisiejszych terenach Polski - w Cieplicach Śląskich - pochodzi z 1137 r. Natomiast utworzenie tam pierwszego basenu kąpielowego datuje się na rok 1409. Do końca lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia w Polsce wody geotermalne były wykorzystywane do celów kuracyjnych tylko w Cieplicach, uzdrowisku Lądek- Zdrój, a także z niektórych ujęć w Ciechocinku, Iwoniczu i Ustroniu Śląskim [20]. Początkowo, korzystne przeciwbólowe i kojące działanie wody przypisywano tylko jej właściwościom fizycznym, tj. temperaturze. Dopiero później rozpoznawano także inne właściwości tych wód. Wiązano to z ich składem mineralnym, który wzmacniał oddziaływanie termiczne wody. Zbadanie mechanizmów oddziaływania wód pozwoliło na precyzyjne określenie sposobów jej zastosowania. Lecznicze wody termalne, to jedne z pierwszych wód, których skład chemiczny był poddawany systematycznym badaniom w celu poznania ich właściwości. Dziś już wiadomo, że lecznicze oddziaływanie wód cieplicowych (cieplic - term) zależy od składu chemicznego, temperatury, zawartości metali śladowych i izotopów promieniotwórczych. Kąpiele w tych wodach działają łagodząco na ośrodkowy układ nerwowy i normują przemianę materii. Stosuje się je w chorobach gośćcowych, w stanach zwiększonej pobudliwości kory mózgowej i w chorobach wieku starczego. Efekty działania wód termalnych na organizm człowieka zależą od: czasu trwania kąpieli, dodatkowych bodźców mechanicznych (natrysk czy ruch wody), ruchu osoby korzystającej z kąpieli (pływanie), zmian temperatury wody w czasie zabiegu i, oczywiście, od składu chemicznego wody. Mechanizm oddziaływania bodźców cieplnych na organizm człowieka zależy od pobudzenia układu nerwowego [8]. Według Straburzyńskich efektami fizjologicznymi tych procesów są: rozszerzenie naczyń krwionośnych i poprawa ukrwienia tkanek oraz wzrost dyfuzji przez błony komórkowe, obniżenie ciśnienia krwi oraz poprawa czynności układu krążenia, a także nerek i płuc, poprawa rozciągliwości mięśni gładkich i szkieletowych, pobudzenie wydzielania hormonów tkankowych (histaminy, adrenaliny, acetylocholiny, bradykiny), zwiększenie przemiany materii, immodulacja i zmniejszenie stanów zapalnych [21]. Działania te mogą zostać wzmocnione poprzez zastosowanie dodatkowych bodźców mechanicznych, np. ruchu w wodzie, kąpieli perełkowych jak również poprzez zwiększenie stężenia niektórych soli mineralnych. Dlatego, bardzo istotne jest, aby zabiegi przy użyciu wód leczniczych konsultować z lekarzem [8]. W Polsce występują one w Ciechocinku (źródła solankowe o temperaturze 310 K), w Cieplicach Zdroju (źródła siarczkowe o temperaturze 313 K), w Dusznikach Zdroju (szczawa żelazisto ziemna o temperaturze 230 K) i Lądku Zdroju (radoczynne cieplice siarczkowe o temperaturze 300÷302 K) [2]. Radocynne wody lecznicze dzieli się na cztery grupy: wody o radoczynności słabej, średniej, silnej i bardzo silnej. Ze względu na temperaturę, wody radoczynne dzielimy na bardzo zimne (mniej niż 277 K), zimne (277÷293 K), ciepłe (293÷310 K), gorące (310÷315 K) i bardzo gorące (ponad 315 K) [2]. Wody lecznicze z wielu źródeł zawierają gazy, np.: CO2, H2S, CH4, N2, He, O2, Rn, nie tylko rozpuszczone, lecz również w postaci bardzo drobnych zawiesin (emulsje, pęcherzyki) oraz wydzielające się w postaci baniek. Obecność wolnego gazu wskazuje na nasycenie wody danym gazem. Największe znaczenie w wodach leczniczych mają dwutlenek węgla i siarkowodór. Dwutlenek węgla jest bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie, a związki węgla w ystępują w dużych ilościach w skorupie ziemskiej, stąd jego zawartość w wodach może być duża. Gdy woda wypływa na powierzchnię, następuje burzliwe wydzielenie CO2, gdyż zwykle znaczna jego część występuje w stanie wolnym. Siarkowodór pochodzi zazwyczaj z redukcji siarczanów bądź też z działalności wulkanicznej. Obecność siarkowodoru w wodzie (ze względu na jego lotność i toksyczność przy wdychaniu) w stężeniu > 15 mg H2S/m3 powietrza ogranicza wykorzystanie takiej wody do kąpieli w basenach [8]. Dla wód leczniczych jako zawartość siarkowodoru określa się sumę zawartości H2S, jego pochodnych i produktów utleniania, jak HS-, S2-, S2O3 2-, HSO3 - [2]. Tlen występuje w niewielkich ilościach i tylko w wodach bezpośrednio związanych z powierzchnią ziemi. W tych samych wodach występuje również azot, ale jego zasięg jest głębszy, a stężenie większe niż tlenu. Wody silnie zmineralizowane zawierają metan i inne węglowodory, na ogół w stanie wolnym. Wody zawierające hel występują rzadko; są one genetycznie związane z produktami rozpadu promieniotwórczego. Wody zawierające gaz radonowy działają pobudzająco na układ krwiotwórczy, ożywiają funkcje gruczołów dokrewnych, uśmierzają bóle stawowo- mięśniowe i neurologiczne, działają także odczulająco w stanach alergicznych. Stosowane są do kąpieli, picia i inhalacji. Źródła radoczynne znajdują się w Świeradowie Zdroju, Lądku Zdroju i Ciechocinku [2]. Szczawy alkaliczne, ziemne, żelazisto- ziemne o różnorodnym składzie zawierają bezwodnik kwasu węglowego, sód, wapń, magnez i żelazo, a spośród rzadszych składników bar, lit i arsen. Kąpiel w tych wodach powoduje usprawnienie czynności mięśnia sercowego, obniża ciśnienie krwi i działa k orzystnie w przypadkach niedokrwistości [2]. W kuracji pitnej wody alkaliczne i szczawy działają wykrztuśnie i przeciwzapalnie na stany nieżytowe górnych dróg oddechowych oraz przeciwzapalnie na śluzówkę przewodu pokarmowego. Działanie ich polega w szczególności na neutralizacji kwasu solnego w żołądku i hamowaniu czynności wydzielniczej żołądka. Ponadto, alkalizują mocz oraz pobudzają przemianę materii w przypadkach otyłości, dny moczanowej i cukrzycy. Ze względu na ich właściwości, stosuje się je też w chorobach układu pokarmowego, w kamicy nerkowej i stanach zapalnych dróg moczowych, cukrzycy i innych chorobach przemiany materii. Pomocne są również w nadciśnieniu tętniczym, ogólnym osłabieniu, jako środki odtruwania organizmu, stymulujące układ immunologiczny i uodparniający. Działają również korzystnie w chorobach alergicznych. W Polsce źródła alkaliczne, szczawy ziemne i żelazisto-ziemne występują w Czerniawie Zdroju, Długopolu Zdroju, Dusznikach Zdroju, Iwoniczu Zdroju, Jedlinie Zdroju, Nałęczowie, Krynicy, Kudowie Zdroju, Polanicy Zdroju, Szczawnie Zdroju, Świeradowie Zdroju [2]. Solanki zawierają przede wszystkim jony sodu i chloru, a ponadto magnez, wapń, potas, jod i brom. Kąpiele solankowe mają wpływ na układ naczyniowy, wegetatywny i dokrewny. Obniżają ciśnienie krwi i poziom cukru, leczą choroby gośćcowe i działają korzystnie w stanach pourazowych. W kuracji pitnej normują wydzielanie soków trawiennych, leczą niewydolność nadnerczy, niedokrwistość i stany alergiczne. Zwłaszcza związki jodu w stężeniu > 1 mg/ dm3 w wodzie, optymalnie około 10 mg/ dm3, działają korzystnie - bakteriobójczo - na skórę. Podobny korzystny wpływ na skórę wywierają związki siarki(II) w stężeniu > 10 mg/ dm3, optymalnie ~50 mg/ dm3. Rozmiękczają naskórek, poprawiają strukturę i sprężystość skóry. W narządach wewnętrznych, do których siarka przenika, działa ona antyoksydacyjnie i jest materiałem budulcowym w strukturze chrząstek stawowych [8]. Jod pełni główną rolę w procesach metabolicznych ustroju człowieka. Wchodzi w skład hormonów tarczycy, które regulują proces wzrostu i dojrzewania komórek ustrojowych. Uczestniczy też w przemianach białkowych, węglowodanowych i mineralnych, a także wpływa na przemiany cieplne organizmu [8]. Źródła solankowe w ystępują w Polsce w Ciechocinku, Inowrocławiu, Kołobrzegu, Iwoniczu Zdroju i Szczawnicy [2]. Wody siarczanowe zaw ierają chlorek sodu, siarczany wapnia, magnezu, sodu i siarkowodór, wody siarczkowe - związki siarczków. Kąpiele w tych wodach powodują przekrwienie skóry, przyspieszają przemianę materii, działają korzystnie na niewydolność serca, leczniczo na gościec stawowy, mięśniowy, w chorobach przemiany materii, chorobach skórnych i nadciśnieniu [2]. Znajdujące się w wodzie składniki mineralne, zwłaszcza kationy sodu, wapnia i magnezu łącznie z chlorkami, tworzą na powierzchni skóry tzw. "płaszcz solny". Działa on na naczynia krwionośne skóry, powodując ich rozszerzenie i poprawę ukrwienia skóry, a także na zakończenia nerwów czuciowych i ruchowych, zmniejszając ich pobudliwość i odczucie bólu [8]. Poprzez receptory w skórze i tkankach przyległych, kąpiel mineralna wpływa na autonomiczny układ nerwowy oraz wiele procesów ogólnoustrojowych [8]. Działania te, w stopniu znaczącym, uzyskuje się pod wpływem kąpieli w wodzie zawierającej co najmniej 20,0÷40,0 g/ dm3 rozpuszczonych składników mineralnych, zwłaszcza Cl-, Na+, Ca2+, Mg2+. Składniki te w niewielkim jednak stopniu przenikają przez skórę [8, 20]. Znaczące przenikanie przez skórę oraz wpływ na procesy ogólnoustrojowe stwierdzono w odniesieniu do związków jodu oraz siarki. W kuracji pitnej, wody siarczanowe i siarczkowe działają odtruwająco, a niekiedy wręcz przeczyszczająco. Dlatego też mogą być stosowane w leczeniu przewlekłych zatruć metalami ciężkimi. Wody solankowo siarczanowe występują w Busku Zdroju, Cieplicach Śląskich Zdroju, Lądku Zdroju i Przerzeczynie Zdroju [2]. Podziemne wody lecznicze występują przeważnie w postaci źródeł mineralnych, samoczynnie wypływających pod ciśnieniem hydrostatycznym lub pod ciśnieniem gazów. Obecnie wody lecznicze wydobywa się na powierzchnię za pomocą otworów wiertniczych. 5. Podsumowanie Balneologia, wykorzystująca naturalne metody leczenia, staje się coraz bardziej popularna. Skutki uboczne nowoczesnych terapii oraz potrzeba zwolnienia tempa życia sprawiają, że nie poszukujemy już "cudownych" i szybkich środków, ale możliwości odnowy zmęczonego organizmu i odpoczynku, który zapewniają uzdrowiska stosujące balneologię. Rosną standardy zabiegów oraz gama ofert, w tym dostępność do uzdrowiskowych wód leczniczych. Trzeba jednak pamiętać, że przy wyborze wody leczniczej nie wolno kierować się tylko smakiem czy opinią innych, ponieważ wody te zastosowane niewłaściwie mogą zaszkodzić. Na przykład, wody siarczanowe i szczawianowe nie są wskazane dla osób z niewydolnością n erek i krążenia oraz dla osób cierpiących na ostre stany zapalne i krwawienia z przewodu pokarmowego oraz dla osób w okresie rekonwalescencji po operacji żołądka. Dodatkowo, szczególną ostrożność należy zachować z wodami dostarczającymi spore ilości sodu. Nadmiar sodu szkodzi osobom na diecie bezsolnej, stąd powinny zrezygnować z wód chlorkowo-sodowych. Wody mineralne z małą zawartością sodu można zalecić osobom chorym na nadciśnienie tętnicze, z niewydolnością krążenia lub ze skłonnością do obrzęków. Osoby, które mają problemy z tarczycą, nie powinny na własną rękę sięgać po wody z jodem. Dlatego, potrzebni są specjaliści z dziedziny balneologii. Leczenie uzdrowiskowe jest jedną z najtańszych form leczenia chorób przewlekłych w różnym stopniu zaawansowania. Nade wszystko powinno być lepiej wykorzystane do leczenia ludzi w podeszłym wieku z wieloma chorobami geriatrycznymi. Jest to najlepsze miejsce do prowadzenia profilaktyki w szerokim pojęciu, edukacji zdrowotnej oraz rehabilitacji wybranych chorób. Należy również ciągle podnosić jakość proponowanych w uzdrowiskach usług, dbając o walory krajobrazowe, specyficzny mikroklimat oraz różnorodność i jakość oferowanych wód leczniczych. 5. Literatura [1] wyrozniaja-piec-podstawowychrodzajow- podziemnych-wod-leczniczych- --szczawy--solanki--wody-siarczkowe-- [2] Gomółka E., Szaynok A., Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej 1997. [3] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 13 listopada 2015 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, z 2015 r. poz. 1989 ze zm.). [4] Prawo geologiczne i górnicze, z 2016 r. poz. 1131 [5] Stefanowicz J., Szamałek K.: Normy kolizyjne/ konfuzyjne prawa geologicznego i górniczego. Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk 2015, 91, s. 193 -202. [6] Szamałek K.: Dokumentowanie wody jako kopaliny wielosurowcowej - potrzeba dyskusji i zmian. Górnictwo Odkrywkowe 2016, 57 (2), 47-49. [7] Ustawa z 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych, z 2016 r. poz. 879 [8] Latour T., Drobnik M.: Właściwości biochemiczne wód geotermalnych rozpoznanych w Polsce określające sposób ich wykorzystania do celów leczniczych lub rekreacji. Technika Poszukiwań Geologicznych 2016, 55(1), 67-74. [9] Kasprzak K.: Polskie uzdrowiska jako atrakcja dla turystyki kulturowej. Turystyka Kulturowa 2016, 1, 131-156. [10] Polska Norma PN-Z-11000: Uzdrowiska. Terminologia, klasyfikacja i wymagania ogólne. [11] Polska Norma PN-Z-11001-1: Butelkowane naturalne wody mineralne i lecznicze. Terminologia i klasyfikacja. [12] Polska Norma PN-Z-11001-2 i PN-Z- 11001-3: Butelkowane naturalne wody mineralne i lecznicze. Wymagania jakościowe i badania dotyczące butelkowanych naturalnych wód mineralnych. [13] Polska Norma PN-Z-11002: Ujęcia wód mineralnych i leczniczych. [14] Polska Norma PN-Z-11004: Uzdrowiskowe baseny lecznicze i rehabilitacyjne. [15] Roz por ząd zenie Minist ra Z d row ia z 5 października 2016 r. w sprawie zakresu badań niezbędnych do ustalenia właściwości leczniczych naturalnych surowców leczniczych i właściwości leczniczych klimatu, kryteriów ich oceny oraz wzoru świadectwa potwierdzającego te właściwości, z 2006 r. poz. 80 poz. 565 ze zm. [16] Mały Rocznik Statystyczny Polski 2016. [17] [18] skalne/solanki_wody/2014/16800EC13A9FC068E0530A000375C068. [19] pl/rehabilitacja/wody-lecznicze-jakk o r z y s t a c - z - i c h - u z d r a w i a j a c y c h - [20] Latour T., Smętkiewicz K.: Właściwości fizykochemiczne i chemiczne wód geotermalnych i ich zastosowanie lecznicze ze szczególnym uwzględnieniem wody z odwiertu pig/agh-2 w Uniejowie. Biuletyn Uniejowski, 2012, 1, 79-93. [21] Straburzyńska-Lupa A., Straburzyński G.: Fizjoterapia z elementami klinicznymi, PZWL, Warszawa 2008. Zgodnie ze swoją misją, Redakcja dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne treści medyczne poparte najnowszą wiedzą naukową. Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany artykuł został zweryfikowany przez lekarza lub bezpośrednio przez niego napisany. Taka dwustopniowa weryfikacja: dziennikarz medyczny i lekarz pozwala nam na dostarczanie treści najwyższej jakości oraz zgodnych z aktualną wiedzą medyczną. Nasze zaangażowanie w tym zakresie zostało docenione przez Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia, które nadało Redakcji honorowy tytuł Wielkiego Edukatora. Sprawdzona treść data publikacji: 14:30 Konsultacja merytoryczna: Lek. Aleksandra Witkowska ten tekst przeczytasz w 7 minut Jod traktowany jest jako jeden z pierwiastków, które wspierają funkcjonowanie organizmu. Zarówno nadmiar, jak i niedobór jodu jest niebezpieczny dla zdrowia. Pierwiastek ma znaczny wpływ na prawidłowe działanie tarczycy oraz na stan psychiczny i fizyczny całego ciała. Czym jest jod? Jak go dawkować? W jakich produktach spożywczych możemy znaleźć jod? Jakie są skutki niedoboru jodu w diecie? Dowiedz się więcej na temat tego pierwiastka. Anna-Ok / iStock Potrzebujesz porady? Umów e-wizytę 459 lekarzy teraz online Czym jest jod? Właściwości jodu Jaką rolę odgrywa jod w organizmie? Co jest źródłem jodu? Występowanie jodu w Polsce Jod - dawkowanie Niedobór jodu - objawy i skutki Jod w diecie - co powinna jeść osoba z niedoborem tego pierwiastka? Jakie są skutki nadmiaru jodu w diecie? Czym jest jod? Jod funkcjonuje w przyrodzie jako jeden z mikroelementów. Wchodzi w skład powietrza, organizmów żywych oraz gleby. Jod jest pierwiastkiem chemicznym z grupy siedemnastej tzw. fluorowców. Jego nazwa pochodzi z języka greckiego - joeides, co w tłumaczeniu oznacza fioletowy. Największym źródłem jodu jest woda morska oraz wszystkie produkty pochodzenia oceanicznego i morskiego tj. ryby, skorupiaki i glony. Jod występuje również w solankach oraz towarzyszy pokładom saletry sodowej tzw. saletry chilijskiej w Chile. Znajdziesz go np. w Solance do inhalacji i kąpieli SOLANKA z ZABŁOCIA. Jod został odkryty w 1812 roku przez francuskiego chemika Bernarda Courtoisa, a następnie potwierdzony przez Nicholasa Clementa i Charles’a Desormesa. W 1813 roku jod został przebadany przez Josepha Louda Gay-Lussaca. Wówczas sprawdzono jego właściwości i nadano mu nazwę, która funkcjonuje do dziś. Właściwości jodu Jod w przyrodzie występuje w postaci stałej, jako niebiesko-czarna substancja krystaliczna. Pierwiastek ten po podgrzaniu ulega procesowi sublimacji, co prowadzi do fioletowych oparów o charakterystycznej ostrej woni. Opary jodu w łatwy sposób można zestalić na chłodnej powierzchni - wówczas dochodzi do procesu resublimacji. Jod jest pierwiastkiem, który należy do słabo rozpuszczalnych w wodzie, ale jest dobrze rozpuszczalny w wodnym roztworze jodku potasu. Jaką rolę odgrywa jod w organizmie? Ilość jodu w organizmie wynosi od 20 do 50 µg, z czego prawie 75 proc. znajduje się w tarczycy. Dobowe zapotrzebowanie na ten pierwiastek dla dorosłego człowieka wynosi od 150 do 300 µg. Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do produkowania hormonów tarczycy tj. tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3). Od stężenia tych hormonów we krwi zależy prawidłowy rozwój nerek, serca, mięśni, przysadki mózgowej oraz całego układu nerwowego. Hormony tarczycy odpowiadają za proces wzrostu i dojrzewania komórek w organizmie. Stymulują przemianę materii, w tym zwiększają syntezę białka. Tyroksyna bierze również udział podczas wytwarzania energii oraz w procesie oddychania komórkowego, wspiera też utrzymanie prawidłowej temperatury ciała. Suplement diety z jodem na wsparcie tarczycy kupisz na Preparat pomaga regulować poziom wytwarzanych hormonów, wspierać układ nerwowy w prawidłowym funkcjonowaniu oraz wzmacnia ogólną kondycję zdrowotną. Polecamy również Vegan Health Daily Oral Spray dla wegan i wegetarian suplement diety z jodem, żelazem, witaminą D3 i witaminą B12. Dowiedz się więcej na temat funkcji układu oddechowego. Przeczytaj: Wszystko, co musisz wiedzieć o układzie oddechowym Co jest źródłem jodu? Głównym źródłem jodu dla ludzkiego organizmu jest pożywienie, zaledwie 10 proc. zapotrzebowania na jod pokrywa woda pitna. Skóra oraz układ oddechowy są kolejnymi możliwymi drogami, które mogą przyjąć ten pierwiastek, jednak w codziennym życiu są mniej istotne, chyba że przebywamy na terenach nadmorskich. Jod znajdujący się w układzie krwionośnym zazwyczaj wydalany jest przez nerki, częściowo z kałem oraz poprzez wydychane powietrze. Jod wydalany w moczu oznacza, że organizm ma wysoki wskaźnik wysycenia tego pierwiastka. Do produktów spożywczych z dużą zawartością jodu zaliczamy przede wszystkim, ryby morskie, algi, owoce morza oraz rośliny, które rosną nieopodal terenów nadmorskich. Zawartość jodu w zbożach, owocach i warzywach, czy wodzie pitnej są uzależnione od występowania tego pierwiastka w glebie i wodzie. Natomiast zawartość jodu w produktach mlecznych zależy od jego obecności w paszy spożywanej przez krowy. Przeczytaj więcej na temat: Układ krwionośny - jego funkcje, skład i działanie Występowanie jodu w Polsce Polska jest położona na takim obszarze, który zawsze odnotowywano łagodny i umiarkowany niedobór jodu, dlatego też nasz kraj, jest jedynym z krajów leżących na starym kontynencie, który wprowadził model obligatoryjny jodowania soli kuchennej. W 1997 roku na mocy ustawy wprowadzono obowiązek jodowania soli, która jest przeznaczona do użytku w gospodarstwach domowych w ilości od 10 do 30 mg KL/kg. Profilaktyka w zakresie jodowania soli dotyczy również odżywek dla niemowląt w dawce 10 µg KI/100 ml oraz suplementów diety dla kobiet w ciąży i karmiących piersią. Aby dostarczyć do organizmu jod, możesz również sięgnąć po Solankę do inhalacji i kąpieli SOLANKA z ZABŁOCIA dostępną na Medonet Market. Dowiedz się więcej na temat karmienia piersią i przeczytaj: Schemat żywienia niemowląt Jod - dawkowanie Według Instytutu Żywności i Żywienia dzienne spożycie jodu dla poszczególnych grup powinno wyglądać następująco: niemowlęta - 110 µg; dzieci od 5 miesiąca do 1 roku życia - 130 µg; dzieci od 1 do 6 roku życia - 90 µg; dzieci od 7 do 9 roku życia - 100 µg; chłopcy od 10 do 12 roku życia -120 µg, od 13 do 18 roku życia - 150 µg; dziewczęta od 10 do 12 roku życia - 120 µg, od 13 do 18 roku życia - 150 µg; mężczyźni - 150 µg; kobiety - 150 µg; kobiety w ciąży - 220 µg; kobiety w trakcie laktacji 290 µg. Ze względu na substancje wolotwórcze oraz zniszczenie środowiska przyswajanie jodu przez organizm jest nieco utrudnione. Dlatego też dawki dziennego zapotrzebowania na jod są wyższe o ok. 50 µg. Dzienną dawkę jodu pomaga dostarczyć odpowiednia suplementacja. Na kupisz Jod, selen i witamina B12 – suplement diety na wzmocnienie organizmu. Produkt, dzięki kompozycji naturalnych składników, w tym jodu, pozytywnie wpływa na pracę tarczycy i układu nerwowego. Niedobór jodu - objawy i skutki Niedobór jodu jest traktowany jako światowy problem zdrowia publicznego, a to ze względu na swój zasięg i skutki. Problem ten dotyka prawie 2 bilionów ludzi i został potraktowany przez Światową Organizację Zdrowia, jako jeden z głównych czynników mających wpływ na stan zdrowia całej populacji. Europa plasuje się na pierwszym miejscu pod względem liczby mieszkańców dotkniętych niedoborem jodu. Główne objawy wynikające z niedoboru jodu to najczęściej: brak energii, uczucie zmęczenia, przybieranie na wadze oraz uczucie chłodu towarzyszące nam cały dzień. Niedobór jodu objawia się również na skórze, która jest bardziej sucha, podatna na uszkodzenia i zaczerwienienia. Brak jodu wpływa też na stan zdrowia psychicznego - pierwiastek ten wspiera działanie układu nerwowego, uspokaja i usprawnia myślenie oraz wpływa na rozwój intelektualny dziecka. Długotrwały niedobór jodu jest powodem pojawienia się tzw. wola u osób dorosłych. To jeden z objawów powiększającej się tarczycy, która musi zwiększyć swoją objętość, by móc wchłaniać ten pierwiastek. Zbyt mała dawka jodu u kobiet w ciąży może prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu u płodu. Osoby, które prowadzą aktywny tryb życia i odżywiają się zdrowo, raczej nie powinny narzekać na niedobór jodu. Warto jednak zaznaczyć, że niektóre warzywa, tj.: kalafior, soja czy kapusta zawierają substancje, które mogą zmniejszyć wchłanianie jodu z żywności. Tak jest w przypadku warzyw surowych, natomiast warzywa ugotowane zmniejszają zawartość tych substancji o nawet 30 proc. Niedobór jodu ma też znaczny wpływ na rozrodczość kobiet (zaburzenia miesiączkowania, poronienia oraz przedwczesny poród). Na niedobór jodu są najbardziej narażone osoby mieszkające na południu Polski z dala od morza oraz te, które unikają w diecie soli, ryb i owoców morza. Stosuj do pielęgnacji swojego ciała Solankę termalną jodowo-bromową do kąpieli Zabłocka. Możesz nie tylko dodawać ją do kąpieli, ale również robić z niej okłady. Działa ona korzystnie na skórę, zmniejszając rozstępy, zmiany łuszczycowe czy nawet cellulit. Sprawdź więcej i przeczytaj: Sól - rodzaje, właściwości. Czy sól może służyć zdrowiu? Jod w diecie - co powinna jeść osoba z niedoborem tego pierwiastka? Jod dostarczany jest do naszego organizmu przede wszystkim z pożywieniem pod postacią jodków i jodanów wchłanianych częściowo w żołądku i w jelicie cienkim. Jod znajdujący się w układzie krążenia najczęściej wydalany jest przez nerki. Głównym źródłem jodu na polskich stołach jest sól kuchenna jodowana. Do produktów spożywczych zawierających najwięcej jodu zaliczamy białe ryby morskie np. flądra, dorsz czy mintaj, algi, wodorosty i skorupiaki. Pierwiastek ten znajduje się również w poroście islandzkim, który wchodzi w skład ziołowej Herbatki na tarczycę dostępnej na Medonet Market. To właśnie te produkty powinny znaleźć się w diecie osoby, która ma problem z niedoborem tego pierwiastka. Mniej jodu zawierają produkty mleczne takie jak: kefir, maślanka, mleko, czy ser żółty. Jod w nieznacznych ilościach znajduje się w orzechach laskowych, sardynkach oraz drożdżach. Zadbaj o odpowiedni poziom jodu w swojej diecie. Poznaj ofertę z Medonet Market - Zestaw suplementów dla kobiet Panaseus. Poniższa tabela przedstawia zawartość jodu w niektórych produktach na 100 g. Dowiedz się więcej i przeczytaj artykuł: Ryby morskie dla koneserów zdrowia Jakie są skutki nadmiaru jodu w diecie? Nadmiar jodu w większości przypadków tolerowany jest przez większość osób. Wyjątkiem są pacjenci z chorobami autoimmunologicznymi tarczycy, u których mogą pojawić się niepożądane objawy nawet przy spożywanej dawce uznawanej za bezpieczną. Konsekwencją nadmiaru jodu może być nadczynność tarczycy. Niektórzy mogą zmagać się z nadmiernym wydzielaniem śluzu w oskrzelach, wzmożoną aktywnością gruczołów ślinowych oraz zmianami skórnymi. Nadmiar jodu w rzadkich przypadkach może doprowadzić do ostrego zatrucia jodem, który objawia się uciążliwym pieczeniem w ustach, żołądku i gardle, bólami brzucha, zaburzeniami rytmu serca, wymiotami, biegunką, nudnościami, a nawet białkomoczem. Sprawdź więcej na temat: Nadczynność tarczycy - przyczyny, objawy, leczenie jod jodek potasu sól potasowa kwasu jodowodorowego minerały minerały i witaminy Gdzie i kiedy jest najwięcej jodu nad Bałtykiem? 45 minut spaceru wystarczy, by uzupełnić braki Jod jest bardzo cennym pierwiastkiem w organizmie. Jego niedobór prowadzi do poważnych skutków dla zdrowia. Naturalnie występujący jod znajdziemy oczywiście nad... Marta Trepczyńska Dziewięć znaków ostrzegawczych, że twój organizm cierpi na niedobór jodu Niedobór jodu może skutkować wieloma schorzeniami. Jego odpowiedni poziom w dużym stopniu związany jest z prawidłową pracą tarczycy. Jod odgrywa także ważną rolę... Sandra Kobuszewska Edyta Górniak przytyła, bo brakowało jej jodu? Lekarz wyjaśnia Jod to pierwiastek niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Jego brak lub niedobór może wywołać poważne schorzenia. Najważniejszy jest stan homeostazy,... Klaudia Torchała Dieta na Hashimoto - jod, selen, witamina D, gluten, żelazo, cynk Choroba Hashimoto jest problemem wielu ludzi. W jej rozwoju i leczeniu dużą rolę odgrywa dieta. Badania naukowe wskazują, że na jej rozwój wpływa duża ilość jodu... Jod dla odporności i dla osób z problemami z tarczycą Jod jest nam niezbędny do prawidłowej pracy tarczycy, ale też wzmacnia naszą odporność. Dlatego musimy dostarczać jego odpowiednią ilość wraz z dietą. Niestety... Niedoczynność tarczycy w ciąży - badania. Jakie objawy pojawiają się przy zaburzeniach tarczycy w ciąży? Niedoczynność tarczycy to nic innego jak choroba spowodowana zbyt małą ilością hormonów tarczycy. Bardzo trudno jest zdiagnozować prawidłowo to schorzenie, bo... Boimy się drugiego Czarnobyla. Pijemy jod i płyn Lugola. Warto? Niedawna awaria elektrowni jądrowej w Belgii obudziła w Polakach wspomnienia. Strach przed drugim Czarnobylem wzmocniła jeszcze reakcja naszych zachodnich... Jod chroni serce Podanie jodu po zawale może znacząco ograniczyć uszkodzenie mięśnia sercowego - informuje New Scientist. Skutki uboczne podawania radioaktywnego jodu Emma Day walczy z rakiem tarczycy. Niestety, nie jest to jej jedyny dramat. W trudnych chwilach, gdy najbardziej potrzebuje wsparcia bliskich, nie może przytulać... AG Nadmiar jodu u matki może sprzyjać niedoczynności tarczycy u dziecka Przyjmowanie przez ciężarną kobietę nadmiernych ilości jodu w postaci suplementów sprzyja niedoczynnosci tarczycy u jej dziecka - informuje The Journal of... Pozytywne działanie jodu na nasze zdrowie jest znane od dawna. Ale na czym dokładnie polega? Gdzie i kiedy jest go najwięcej? Wyjaśniamy wątpliwości. atna lekcja-atrakcje" src=" alt="dla dzieci bezpłatna lekcja-atrakcje" width="515" height="200" /> Jod to pierwiastek, bez którego ludzki organizm nie może funkcjonować prawidłowo. Ma niezwykłe znaczenie zwłaszcza dla tarczycy, która produkuje wyjątkowo ważne hormony regulujące pracę układu nerwowego czy krążenia. Niedobór jodu może więc powodować niedoczynność tarczycy, depresję, choroby sercowo-naczyniowe, podwyższony poziom cholesterolu, otyłość, ogólne osłabienie, łamliwość włosów i paznokci. Jednak szczególnie ważny jod jest dla matek w czasie ciąży, ponieważ zapobiega zaburzeniom rozwoju płodu. Natomiast niedobór jodu u małych dzieci może wywołać zahamowanie wzrostu czy trudności z koncentracją. I choć w Polsce już od 1998 roku sól kuchenna jest wzbogacana o jod, to jego niedobór nadal stanowi istotny problem. Szacuje się, że na całym świecie może dotyczyć nawet 2 mld ludzi. Jakie są zalecane dawki jodu? Człowiek potrzebuje tak naprawdę niewiele jodu, bo zaledwie 200 mikrogramów dziennie. Jednak na terenach, w których występuje jego niedobór w wodzie i powietrzu, trudno dostarczyć organizmowi nawet tak niedużą dawkę. Kobiety ciężarne i karmiące potrzebują go więcej. Wedle szacunków, w organizmach aż 36% kobiet w wieku rozrodczym poziom tego pierwiastka jest za niski. Kiedy nad Bałtykiem występuje najwięcej jodu? W Polsce niedoborem jodu zagrożona jest większa część kraju, a zwłaszcza południe, wschód i tereny górskie. Na szczęście nad Bałtykiem jest go pod dostatkiem, bo to jeden z najbogatszych. w ten pierwiastek regionów na świecie! W Bałtyku jest znacznie więcej jodu niż np. w Morzu Śródziemnym. Zawarty jest w wodzie, uwalnia się także do powietrza i opada na ziemię, a najwięcej jest go w odległości około 300 m od brzegu. Dlatego tak wartościowe są spacery po plaży. To zatem coś więcej niż subiektywne wrażenie, kiedy wracając z takiego spaceru, mówimy, że od razu czujemy się lepiej. Oczywiście jod wchłania się także podczas kąpieli morskich, przez skórę. Co ważne, jod można znaleźć także w rybach i owocach morza, szczególnie bogaty w jod jest dorsz. Również warzywa i owoce z upraw położonych bliżej morza zawierają więcej tego pierwiastka. Zatem dłuższy pobyt nad polskim morzem powinien dostarczyć nam naprawdę sporą dawkę jodu. Sprawdź również: Noclegi nad morzem z atrakcjami dla dzieci Dzięki silnemu wiatrowi i dużym falom tworzy się przyjemny jodowy aerozol. W związku z tym jest go więcej podczas wietrznej pogody, a nawet w trakcie sztormów, więc przede wszystkim wiosną, jesienią i zimą. Dzięki temu bardzo wartościowe są także wyjazdy poza sezonem letnim. Bezcenne źródła jodu dla całej rodziny. Bardzo często nie doceniamy drogocennego znaczenia jodu dla organizmu naszego i naszych dzieci. Dbamy o suplementację witaminy D, wapnia, magnezu, witaminy C i wielu innych rozreklamowanych mikroelementów, jednak o jodzie wiemy wciąż za mało. Do czego potrzebny jest nam jod? Jod wchodzi w skład hormonów regulujących procesy spalania, rozmnażania się komórek oraz poziom zużywanego tlenu. Jod ma ogromne znaczenie w procesie przemiany materii oraz jest ważnym czynnikiem regulującym tempo pozyskiwania energii. Jest też niezwykle ważny dla dzieci, gdyż w ich organizmach hormony współpracujące z jodem odpowiadają za prawidłowy wzrost dziecka i jego rozwój umysłowy. W organizmie dorosłego człowieka największą funkcję pełni w tarczycy. Gruczoł ten potrzebuje jodu, by móc produkować hormony tyroksynę i trójjodotyroninę. Prawidłowe funkcjonowanie tych hormonów jest warunkiem koniecznym dla zdrowia, gdyż tyroksyna i trójjodotyronina odpowiadają za prawie wszystkie procesy zachodzące w naszym ciele. Niedobór jodu przyczynia się do wielu chorób, na przykład przerostu gruczołu tarczycy, co możemy często obserwować u kobiet z tym schorzeniem w postaci charakterystycznego wola pod podbródkiem. Kolejnymi konsekwencjami niedoboru jodu może być bezsenność, zmęczenie, obniżony poziom energii, problemy z metabolizmem, a nawet podwyższenie cholesterolu. Niedobory jodu mogą być też obserwowane na naszej skórze, cerze i włosach. Częstym efektem niedoborów tego pierwiastka bywa też nadwaga i trudności z jej utratą. Sposoby pozyskiwania jodu W Polsce za główne źródło jodu uważa się sól jodowaną. Niestety ze względu na to, że nadmierne spożywanie chlorku sodu jest szkodliwe pozyskiwanie w ten sposób jodu nie jest zbyt zdrowe. Niezwykle docenianym źródłem jodu przez turystów jest wdychanie nadmorskiego powierza. Rzeczywiście jest możliwe pozyskiwanie tego pierwiastka drogą wziewną na przykład spacerując po Kołobrzeskich plażach, jednak sposób ten może pokryć zaledwie kilka procent naszego dziennego zapotrzebowania na jod. Jak już jesteśmy w Kołobrzegu dużo lepszą metodą pozyskania jodu w tym pięknym nadmorskim mieście jest spożycie pysznej świeżej ryby. Całkiem sporo jodu znajduje się na przykład w makreli, łososiu, sardynkach, śledziach, czy węgorzach. Jednak należy pamiętać, że jod jest dostępny jedynie w świeżych rybach, najlepiej prosto z kutra, a nie mrożonych. Dlatego zawsze będąc w nadmorskich miejscowościach powinniśmy korzystać z dobrodziejstw łowionych przez miejscowych rybaków. Świeżą rybę w Kołobrzegu, możecie kupić w Porcie Rybackim. Regularne, codzienne spożywanie produktów bogatych w jod, to najlepsza naturalna metoda pozyskiwania tego pierwiastka w odpowiednich ilościach. Wegetariańskie produkty również zawierają jod, są to między innymi: brokuły, ziemniaki, zielona sałata, estragon, dziki bez czarny, orzechy laskowe, szpinak, płatki owsiane i wiele wiele innych. Warto zainteresować się produktami, które posiadają w składzie dużo jodu, by wybrać ulubione i wprowadzić je na stałe do swojej diety. Znaczenie jodu dla dzieci Chcąc dbać o zdrowie naszych dzieci, koniecznie powinniśmy zadbać o prawidłową ilość jodu w ich diecie. Dla młodych organizmów jest on szczególnie ważny, gdyż skutki jego niedoboru mogą być tragiczne. Zaobserwowano zwiększona umieralność dzieci, a także kretynizm, czyli niedorozwój umysłowy powstały przez niedoczynność tarczycy jeszcze w życiu płodowym dziecka, a czasem też u noworodków. Zatem należy pamiętać, aby niemowlęta zawsze otrzymywały dzienną dawkę stu dziesięciu mikro gramów jodu – można dostarczyć odpowiednią ilość, jeśli matka karmiąca niemowlę piersią posiada dietę bogatą w ten pierwiastek. Dzieci od piątego miesiąca życia do pierwszego roku życia potrzebują sto trzydzieści mikro gramów jodu, by dostarczyć tą ilość, dziecko powinno codziennie spożyć sto gram świeżego dorsza i około stu gram brokułów. Dzieci do około dwunastego roku życia potrzebują aż sto dwadzieścia mikrogramów jodu, by go dostarczyć powinny zjeść na przykład sto gram szpinaku, sto gram sardynek w pomidorach, sto gram sera tłustego, szczyptę soli jodowanej i dwa kurze jaja. Dzieci powyżej dwunastego roku życia mają takie zapotrzebowanie na jod jak dorośli, czyli około sto pięćdziesiąt mikrogramów na dzień. Jak widać dostarczenie odpowiedniej ilości jodu dla naszych dzieci jest możliwe, jednak musimy być świadomi, gdzie on występuje i zabiegać o to, by był regularnie dostarczany dla naszych pociech. Niedocenione Polskie świeże ryby wprost z połowów rodzimych rybaków są nie doceniane w naszym kraju. Także punktem obowiązkowym każdej wycieczki do Kołobrzegu i innych nadmorskich miejscowości zawsze powinno być zjedzenie prozdrowotnej świeżej ryby. Kiedy jest najwięcej jodu nad morzem? Najwięcej jodu znajduje się około 200 do 300 m od brzegu morza. Natomiast największe stężenie jodu w powietrzu jest przy pogodzie wietrznej i sztormowej. Najlepszy okres by „złapać” najwięcej jodu to miesiące jesienne, zimowe oraz wiosenne. Jeśli wybieracie się jesienią do Kołobrzegu zapoznajcie się z artykułem na naszym portalu jesień w Kołobrzegu. Wielu z nas mieszka i pracuje w miastach, wśród zanieczyszczeń i hałasu. Nasze dzieci nie mają na co dzień kontaktu z naturą, co sprawia, że spada ich odporność, pojawiają się alergie, zapadają na inne choroby cywilizacyjne, a jak już zachorują, to ciężko je doleczyć. Szukamy okazji, by pozwolić im zaczerpnąć świeżego powietrza: jedziemy na wycieczkę, wysyłamy ich na „zieloną szkołę” albo chociaż idziemy na parku. Zanim Twoje dziecko pójdzie do szkoły lub przedszkola warto wzmocnić jego odporność. Jak to zrobić w sposób przyjemny i bez użycia medykamentów? Są na Podkarpaciu miejsca, w których w szczególny sposób można pomóc swojemu zdrowiu. Mają specyficzny mikroklimat, wyjątkowo zdrowe powietrze, źródła wód mineralnych albo prowadzone są tam zajęcia terapeutyczne oparte o naturę. O kilku takich miejscowościach chcemy napisać. 1. Myczkowce mają wyjątkowy mikroklimat. Kombinacja niskich dziennych wahań temperatury, wilgotności powietrza i poziomu jego nasycenia tlenem sprawia że można tu zażywać „kąpieli powietrznych”, które mają działanie hartujące i zwiększają odporność na przeziębienia. Przyjeżdżają tu także osoby ze schorzeniami górnych dróg oddechowych, skóry i przewodu pokarmowego. Myczkowce, położone przy jeziorach Myczkowskim i Solińskim, to także znakomita baza wypadowa do górskich spacerów i wodnych sportów. 2. Iwonicz-Zdrój, jedno z najstarszych polskich uzdrowisk, słynie z unikalnego, leczniczego mikroklimatu, czystego środowiska naturalnego. ale przede wszystkim bogatych złóż wód mineralnych. Są one wykorzystywane do inhalacji, kuracji pitnych i kąpielowych oraz do produkcji iwonickiej soli jodobromowej. Można ją dodawać do kąpieli lub stosować podczas inhalacji. Sól ta działa bakteriobójczo i wzmacnia odporność. Na atrakcyjność Iwonicza-Zdroju wpływa także malownicze położenie wśród wzniesień porośniętych lasami jodłowo-bukowymi. 3. Rymanów-Zdrój leży niedaleko Iwonicza-Zdroju i znany jest z wyjątkowo zdrowego powietrza i wody. Już 100 lat temu wysyłano tam dzieci, by wzmacniać ich odporność i leczyć schorzenia dróg oddechowych. Pomagały w tym wody solankowe z dużą zawartością jodu. W centrum miasteczka znajduje się pijalnia źródlanych wód mineralnych Tytus, Klaudia i Celestyna. Zaraz obok można odpocząć przy tężni solankowej, gdzie unosząca się w powietrzu mgiełka minerałów nie tylko buduje odporność, ale też pomaga przy alergiach oraz nadciśnieniu tętniczym. 4. Horyniec-Zdrój to jedyne na Podkarpaciu i jedno z nielicznych w Polsce południowej uzdrowisk nizinnych, co oznacza, że tamtejszy klimat jest łagodniejszy niż w uzdrowiskach położonych w górach. Powstało ono sto lat temu w miejscu bogatym w siarczkowe wody mineralne i borowinę. Powietrze jest tu czyste, nasycone dużą ilością tlenu produkowanego przez rozległe lasy. Przeważające w tych stronach drzewostany sosnowe wytwarzają tzw. fitoklimat, przesycony oparami olejków eterycznych, niezwykle cenny dla zdrowia. 5. Polańczyk jest oryginalnie położoną miejscowością. Leży na półwyspie, a z trzech stron otoczona jest wodami Jeziora Solińskiego. Choć nieopodal wznoszą się góry to klimat jest tu specyficzny, mniej ostry niż zwykle na tych wysokościach. Występują w Polańczyku mineralne wody jodkowe i borowe, które stosowane są w kuracji pitnej i kąpielach leczniczych. Na miejscu warto skorzystać z tężni solankowej. Miłośnicy górskich wędrówek i sportów wodnych też będą tu mieli duże możliwości wyboru. 5. Radawa jest małą wioską nieopodal Jarosławia, ale w miesiącach letnich przyjeżdżają tu wypocząć nie tylko mieszkańcy okolic, ale też całego Podkarpacia, a nawet innych regionów Polski. W tutejszym powietrzu znajduje się mnóstwo jodu, który (inaczej niż nad morzem) wytwarzany jest przez drzewa iglaste, przeważające w radawskich lasach. Zdrowe, rześkie powietrze jest szczególnie odczuwalne wieczorem, po upalnym dniu. Warto też przypomnieć, że w Radawie znajduje się najczystsze w całym województwie kąpielisko. 6. Kielnarowa to wieś położona na wzgórzach pięknego i cichego Pogórza Dynowskiego. Otoczona jest liściastym lasem mieszanym, a wśród drzew znajdują się ścieżki spacerowe sprzyjające relaksowi i rekreacji. Przy tym wszystkim nie leży ona na odludziu – do centrum Rzeszowa jest tylko nieco ponad 10 km. Ma tam swój kampus Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, a przy nim mieści się tu Centrum Zooterapii. Znajdziemy tu konie, koty i alpaki, które wspierają „ludzkich” lekarzy w leczeniu niektórych schorzeń oraz rehabilitowaniu pacjentów. 7. Sołonka to wieś w gminie Lubenia, na południe od Rzeszowa, niedaleko drogi, która prowadzi do Strzyżowa. Już jej nazwa sugeruje, czego możemy w niej szukać. Już wieki temu wydobywano tu sól. Potem na jakiś czas zapomniano i o niej, i o leczniczych właściwościach tutejszych wód, i o powietrzu o dużej zawartości jodu. W ostatnich latach to się na szczęście zmieniło. Odnaleziono źródełko, odkopano stara studnię i zbudowano kaskadę solankową. A wokół piesze szlaki prowadzące po okolicznych wzgórzach. Idealnie byłoby, gdybyście mogli spędzić z dziećmi w takim miejscu 3 tygodnie, lecz nawet kilkudniowy pobyt może dać zdumiewające rezultaty. Jeśli zaś w najbliższym czasie nie wybierzecie się do żadnej z opisanych miejscowości, to zachęcamy do wyjścia z domu. Gdzieś niedaleko musi być jakiś las 🙂

mapa występowania jodu w polsce